Προχωρούμε σε μια έκτη μαζική εξαφάνιση; Αυτό το βιβλίο είναι ένα ταξίδι στο παρελθόν για να αξιολογήσουμε το μέλλον μας.

Ο βραβευμένος επιστημονικός δημοσιογράφος Peter Brannen επισημαίνει ότι η ζωή είναι εξαιρετικά εύθραυστη, «μία λεπτή επικάλυψη ενδιαφέρουσας χημείας σε μια κατά τα άλλα ασήμαντη, δροσερή μπάλα από πέτρα». Τόσο εύθραυστη, που στην ιστορία του πλανήτη υπήρξαν πέντε μαζικές εξαφανίσεις, στις οποίες σχεδόν όλη η ζωή είχε εξαλειφθεί. Το ερώτημα που κρέμεται από αυτό το βιβλίο είναι, εάν το τρέχον πιο κυρίαρχο είδος στον πλανήτη πρόκειται να προκαλέσει μια έκτη μαζική εξαφάνιση .

Για να απαντήσουμε σε αυτό, ο Brannen μας φέρνει πίσω εκατομμύρια χρόνια «για να δούμε τον κόσμο μέσα από το φακό της γεωλογίας, οπότε να δούμε τον κόσμο για πρώτη φορά».

Για περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια η Γη ήταν ένας άψυχος, σιωπηλός πλανήτης. Τίποτε δεν περπατούσε στα βουνά της, τίποτε δεν κολυμπούσε στις θάλασσες της και τίποτε δεν πετούσε στην ατμόσφαιρα της. Ο πλανήτης μας ήταν μία έρημη γη για το 90% της μέχρι τώρα ιστορίας της. (Ας το έχουμε αυτό υπ’ όψιν μας, ενόσω ερευνούμε τους γύρω πλανήτες για ύπαρξη ζωής).

Τα χρόνια μεταξύ 1,85 δισεκατομμύρια και 850 εκατομμύρια ήταν τόσο ήσυχα, που οι απανταχού γεωλόγοι τα έχουν βαφτίσει ως το «βαρετό δισεκατομμύριο». Κατόπιν και περί τα 635 εκατομμύρια χρόνια πριν ένας μικρός ψίθυρος πολύπλοκης ζωής εμφανίστηκε στο Ομάν. To 24-ισοπροπυλοχολεστένιο, ένα οργανικό μόριο που παράγεται από συγκεκριμένους σπόγγους. Ναι, η ζωή ξεκίνησε από τα ταπεινά σφουγγάρια! Αρκετά “παρακατιανή” φαντάζει η καταγωγή αυτή για τον σημερινό Homo Sapiens και το Ανρωπόκαινο του.

Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα ή μάλλον -για να ακριβολογούμε- τις καταστροφές, από την αρχή.

Τι εστί μαζική εξαφάνιση; Μαζική εξαφάνιση ορίζεται «κάθε γεγονός στο οποίο περισσότερα από τα μισά είδη της γης εξαφανίζονται σε λιγότερο από ένα εκατομμύριο χρόνια».

-Ορδοβιακή Εξαφάνιση. Τα γεγονότα εξαφάνισης των Ορδοβικών – Σιλουρίων , όταν συνδυάζονται, αποτελούν το δεύτερο μεγαλύτερο από τα πέντε μεγάλα γεγονότα εξαφάνισης στην ιστορία της Γης ως προς το ποσοστό των γενών που εξαφανίστηκαν. 445 εκατομμύρια χρόνια πριν.

-Ύστερη Δεβόνια Εξαφάνιση. Συνολικά, το 19% όλων των οικογενειών και το 50% όλων των γενών εξαφανίστηκαν. 374 και 359 εκατομμύρια χρόνια πριν.

– Η Πέρμια Εξαφάνιση. Ή αλλιώς ο «Μέγιστος Θάνατος» . Είναι το πιο σοβαρό γνωστό γεγονός εξαφάνισης της Γης , με έως και 96% όλων των θαλάσσιων ειδών και το 70% των χερσαίων σπονδυλωτών να εξαφανίζονται . Επίσης είναι η μεγαλύτερη γνωστή μαζική εξαφάνιση εντόμων . Περίπου το 57% όλων των βιολογικών οικογενειών και το 83% όλων των γενών εξαφανίστηκαν! Η .. βασίλισσα των εξαφανίσεων έλαβε χώρα περί τα 252 εκατομμύρια χρόνια πριν.

-Η Τριασική Εξαφάνιση. Έλαβε χώρα περί 201 εκατομμύρια χρόνια πίσω επηρεάζοντας βαθιά τη ζωή στην ξηρά και στους ωκεανούς. Στις θάλασσες, μια ολόκληρη τάξη ( οι κωνόδοντες ) και το 23-34% των θαλάσσιων γενών εξαφανίστηκαν. Στην ξηρά τα κροκοδειλόμορφα και τα πρωτοθηλαστικά.

– H Κρητιδική Εξαφάνιση. Μια ξαφνική μαζική εξαφάνιση των τριών τετάρτων των ειδών φυτών και ζώων στη Γη , περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια πριν. Το φαινόμενο K-Pg όπως ονομάστηκε, χαρακτηρίζεται από ένα λεπτό στρώμα ιζήματος που ονομάζεται όριο K-Pg , το οποίο μπορεί να βρεθεί σε ολόκληρο τον κόσμο σε θαλάσσια και χερσαία πετρώματα. Ο οριακός άργιλος εμφανίζει υψηλά επίπεδα του μεταλλικού ιριδίου , το οποίο είναι σπάνιο στο φλοιό της Γης , αλλά είναι άφθονο σε αστεροειδείς…

-Η Εξαφάνιση του Ύστερου Πλειστόκαινου περί τα 50.000 χρόνια πριν. Η εξαφάνιση αυτή ταυτίστηκε με την εξαφάνιση των μεγάλων θηλαστικών συμπεριλαμβανομένων των μαμούθ, των μαστόδοντων, των γιγαντιαίων ιπποπόταμων και των μαχαιρόδοντων αιλουροειδών.

Μία από τις πρώτες ερωτήσεις που έρχονται στο νου του αναγνώστη είναι, πόσο καιρό διήρκησαν αυτές οι εξαφανίσεις;

Η χρονική διάρκεια ποικίλει. Από λίγες γεωλογικές στιγμές (η κάθε γεωλογική στιγμή μεταφράζεται σε 20.000 χρόνια) έως και τα 25.000.000 χρόνια που διήρκησε η Δεβόνια καταστροφή.

Ποια γεγονότα επέφεραν ή δύνανται να επιφέρουν μελλοντικά την σχεδόν ολοκληρωτική εξαφάνιση της ζωής στον πλανήτη μας;

Οι τεράστιες ποσότητες του διοξειδίου του άνθρακα, του υδρογόνου και του μεθανίου. Οι όξινοι ωκεανοί. Οι αλογονοάνθρακες που ανατινάζουν κυριολεκτικά το στρώμα του όζοντος αφήνοντας την υψηλή ραδιενέργεια να περνά στην ατμόσφαιρα. Οι γεμάτες νευροτοξίνες εκρήξεις των ηφαιστείων. Οι όξινες βροχές. Οι υψηλότατες θερμοκρασίες που ούτε τα έντομα δεν μπορούν να αντέξουν. Οι μεγατυφώνες που τρέχουν με πάνω από 800 χλμ την ώρα. Σεισμοί των 11 και 12 Ρίχτερ. Οι πτώσεις κομητών κι αστεροειδών. Τα παραπάνω είναι κάποια από αυτά τα γεγονότα!

Ας θυμηθούμε (ιστορικά) την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα τον Αύγουστο του 1883. Το πλοίο Norham Castle έπλεε 65 χλμ μακριά από το ηφαίστειο. Τα τύμπανα των αυτιών του πληρώματος έσπασαν, γράφει ο καπετάνιος του πλοίου στο ημερολόγιο του. Ο ήχος του Κρακατόα ακούστηκε περί τα 5.000 χλμ μακριά κι έκανε το γύρο της Γης 4 φορές, αναφέρει ο Brannen. «Ας πάρουμε το Κρακατόα κι ας το πολλαπλασιάσουμε 500.000 φορές για να φτάσουμε στο τι μπορεί να προκαλέσει η πρόσκρουση ενός αστεροειδούς σαν τον Chicxulub* στον πλανήτη»! Αλλά και μικρότερες ηφαιστειακές εκρήξεις από αυτή του Κρακατόα μπορεί να ρίξουν έως και 0,5 βαθμούς Κελσίου την μέση θερμοκρασία της Γης για 3 με 4 χρόνια. Χμ, νομίζω πως πειστήκαμε!

Όπως προειδοποιεί ο συγγραφέας, ο τρόπος προετοιμασίας μας για την πιθανότητα ενός έκτου μεγάλου γεγονότος εξαφάνισης μπορεί να είναι «υπαρξιακός, ακόμη και κοσμολογικά, επακόλουθος».

«Ερευνώντας αυτές τις αρχαίες καταστροφές, περίμενα να βρω μια ιστορία τόσο τακτοποιημένη και ξεκάθαρη όσο αυτή για τον αστεροειδή* που σκότωσε τους δεινόσαυρους. Αυτό που βρήκα αντ “ αυτού ήταν ένα σύνορο της ανακάλυψης με πολλά ακόμη γεγονότα που περιμένουν να αποκαλυφθούν, και μια ιστορία που εξακολουθεί να καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από την ομίχλη του αχανούς χρόνου.» παραδέχεται ο Brannen.

Μέσα από συνεντεύξεις με εξέχοντες γεωλόγους και παλαιοντολόγους, όπως οι Paul Olsen του Πανεπιστημίου της Κολούμπια, Charles Mitchell του Πανεπιστημίου του Μπάφαλο και Lauren Sallan του Πανεπιστημίου Πρίνστον, αλλά και μέσα από τα ταξίδια που έκανε σε ΗΠΑ και Καναδά, ο Brannen μας καταθέτει ένα εκλαϊκευμένο κι ευχάριστο στην ανάγνωση επιστημονικό βιβλίο. Είναι επίσης ένα ταξιδιωτικό βιβλίο που η γραφή του έχει μία ευπρόσδεκτη ελαφρότητα του τύπου “Ας δούμε τι μπορούμε να βρούμε”.

O ενθουσιασμός του συγγραφέα για όλα τα πλάσματα και η παθιασμένη περιέργειά του μειώνουν τον απογοητευτικό τόνο του βιβλίου κάνοντας τους αναγνώστες με λίγο ή καθόλου υπόβαθρο στη γεωλογία ή την παλαιοντολογία να χαθούν στο λαβύρινθο των πλασμάτων και στη χρονολογία τεκτονικών γεγονότων. (Το έκανα).

Ο συγγραφέας παραμένει ανοιχτός σε δυνατότητες και είναι ελπιδοφόρος για το μέλλον της ανθρωπότητας στη Γη και τους γαλαξίες πέρα από αυτήν. Ο Brannen επισημαίνει ότι ο γεωλογικός χρόνος είναι πολύ μεγάλος. Αν λοιπόν η Γη βρίσκεται σε πτώση, θα χρειαστεί κάμποσο από αυτόν!

Μέχρι που γραφόντουσαν αυτές οι γραμμές, το βιβλίο δεν έχει κυκλοφορήσει (ακόμη;) στα Ελληνικά. Το ΔΤ του πρωτότυπου, αγγλικού version μπορείτε να το δείτε εδώ https://books.gr/product/the-ends-of-the-world/

Καλή ανάγνωση.

Ειρήνη Μανδηλαρά

Αντιγράφω τα highlights από το άρθρο του youthspot,eu «Τα υπέρ και τα κατά των βιβλίων «τσέπης».

Βιβλίο κανονικής κοπής ή βιβλίο «τσέπης»; Ένας διαρκής πόλεμος μεταξύ αναγνωστών, ιδίως στις χώρες του εξωτερικού, αποτελεί η επιλογή αυτή της έκδοσης διαφόρων συγγραμμάτων. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια αξιοσημείωτη προσπάθεια να γνωρίσει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό τα pocket sized books. Ας δούμε λοιπόν τα θετικά και τα αρνητικά τους ένα προς ένα:

Pros(+++).

1) Τιμή
Φυσικά ο No 1 λόγος πάνω στον οποίο στηρίζεται ολόκληρη η ύπαρξη των mini εκδόσεων είναι η προνομιακή τους τιμή. Δεν είναι λίγο πιο οικονομικά από τις κλασικές εκδόσεις• είναι εξωφρενικά φτηνά! Ορισμένες φορές η τιμή τους είναι η υποτριπλάσια από την αντίστοιχη των κανονικών..

2) Οικονομία χώρου
Σε κάθε περίπτωση το να έχεις πολλά βιβλία είναι πολύ πολύ καλό. Εκτός από όταν πρέπει να τα χωρέσεις στην βιβλιοθήκη σου! Εκείνη τη στιγμή κάθε όνειρο για μια minimal περιποιημένη βιβλιοθήκη διαλύεται. Εκείνη ακριβώς τη δύσκολη ώρα έρχεται το βιβλίο τσέπης να σε στηρίξει!..

3) Φιλικό προς το περιβάλλον
Και για τους οικολόγους τα νέα είναι ευχάριστα. Οι εκδόσεις αυτές είναι εξαιρετικά φιλικές προς το περιβάλλον. Ειδικά τα ονομαζόμενα paperback books, τα βιβλία δηλαδή με το μαλακό, χάρτινο εξώφυλλο και οπισθόφυλλο μπορείς κατευθείαν να τα στείλεις για ανακύκλωση χωρίς να χρειαστεί αν αφαιρέσεις κάποιο μέρος τους.

Cons (- – – ).

1) Μικρά γράμματα
Εδώ υπάρχει μεγάλο θέμα και όχι μόνο για τους μεσήλικες και υπερήλικες που επιθυμούν να διαβάσουν και τους εμποδίζει η πρεσβυωπία. Οποιοσδήποτε και να προσπαθήσει για πρώτη φορά να διαβάσει βιβλίο τσέπης στα πέντε λεπτά θα αισθάνεται ότι τυφλώθηκε…

2) Φύλλο ριζόχαρτο
.. Αυτό σε συνδυασμό τώρα με τα μικρά γράμματα καθιστούν την ανάγνωση ένα αρκετά κουραστικό άθλημα (αν και έχει παρατηρηθεί ότι στις καινούργιες εκδόσεις έχει γίνει μια προσπάθεια να γίνει το φύλλο λιγότερο see-through και κατά συνέπεια η ανάγνωση λίγο πιο ανθρώπινη).

3) Ευθραυστότητα
.. Το πιο συχνό πρόβλημα με τις κανονικές εκδόσεις είναι να «τσακίζει» το βιβλίο στη μέση (και όλοι εμείς οι ψυχαναγκαστικοί να αρρωσταίνουμε). Τα βιβλία τσέπης όχι μόνο τσακίζουν στην μέση, τσακίζουν και στην άκρη, πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά και διαγώνια. Γι’ αυτό πρέπει να χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης αν ο ιδιοκτήτης επιθυμεί να τα έχει στην κατοχή του χωρίς απώλειες.

Όλο το άρθρο εδώ https://cutt.ly/ouFhhjf

Στη φωτογραφία κολάζ της Jan Swanson με τίτλο Bird with Pocketbook

Ο Simon Jenkins είναι σαφής. «Αυτό το σύντομο βιβλίο απευθύνεται σε όσους δεν έχουν το χρόνο και την τάση για να διαβάσουν ένα μεγαλύτερο». Για αυτό κι ονομάζεται «Μία σύντομη ιστορία της Ευρώπης». Είναι δυνατόν η Ευρώπη (μας) να χωρέσει ιστορικά σε μία αφήγηση 400 σελίδων; Χρειάζονται πολλές περισσότερες σελίδες για να φτάσουμε στον Βλαντιμίρ Πούτιν ξεκινώντας από τον αρχαίο ημών Περικλή.

Η σύντομη αυτή Ευρωπαϊκή ιστορία ήρθε ως μια φυσική συνέχεια μιας σύντομης ιστορίας της Αγγλίας, που ο αρθρογράφος της Guardian και της Evening Standard Jenkins είχε συγγράψει το 2011. Το παρόν βιβλίο περιέχει είκοσι σελίδες χαρτών, χρονολόγιο, αλλά και έγχρωμες εικόνες: από τον κόσμο του Εκαταίου στα 500 π. Χ. έως και τη σύνοδο κορυφής των G7 το 2018. Και τα δύο βιβλία ξεκινούν και τελειώνουν με κλασικές μεταφορές.
Πριν από την αυγή. Ο Δίας ατένιζε την Φοινικική ακτή, όταν το βλέμμα του σταμάτησε σε μία πανέμορφη πριγκίπισσα ονόματι Ευρώπη που στεκόταν στην παραλία. Κυριευμένος από τον πόθο ο θεός Δίας μεταμορφώθηκε σε έναν κατάλευκο ταύρο κι άρχισε να σεργιανά στο πλάι της. Μαγεμένη από αυτό το υπέροχο πλάσμα η Ευρώπη του πέρασε μία γιρλάντα στο λαιμό κι ανέβηκε στη ράχη του. Ο ταύρος-Δίας κολύμπησε στη θάλασσα κι έφτασε στην Κρήτη. Εκεί, με κάποιο τρόπο, ο ταύρος κι η πριγκίπισσα συνευρέθηκαν ώστε να γεννηθεί ο μελλοντικός βασιλιάς Μίνωας, πατριός του φοβερού και τρομερού Μινώταυρου. Από αυτή την απίθανη συνάντηση προέκυψε ένας βασιλιάς, μία χώρα, ένας πολιτισμός και μία ήπειρος. Αιγαιακή αυγή – η δόξα της Ελλάδας, 2500 – 300 π. Χ.

Ο Jenkins τελειώνει την ιστορία του με το υπέροχο λιοντάρι του Πειραιά, που είχε σκαλιστεί στην Ελλάδα τον 4ο αιώνα π. Χ. Το μαρμάρινο αυτό θηρίο εκλάπη τον 17ο αιώνα από τον Βενετό Φραγκίσκο Μοροζίνι κι έκτοτε στέκει έξω από τις πύλες του Αρσενάλε στη Βενετία. Το λιοντάρι στέκεται στα καπούλια του κι έχει χαραγμένους στην επιφάνεια του σκανδιναβικούς ρούνους του 11ου αιώνα. Τα σχέδια αυτά τα φιλοτέχνησε ο Ασμούνδος κατόπιν εντολής που είχε λάβει από τον Χάραλντ , έναν Βίκινγκ μισθοφόρο των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης. Ο συγγραφέας αισθάνεται την ιστορία του λιονταριού να κυκλώνει την Ευρώπη. Το λιοντάρι μας καλεί «να ελευθερωθούμε από το δικό μας μέρος στην Ιστορία και να δούμε το παρελθόν ως μία μακρινή γη, στην οποία όμως πρέπει να ταξιδέψουμε με μάτια και μυαλά ανοιχτά, ελεύθερα από προκατάληψη κι εκ των υστέρων γνώση, αλλά με την επίγνωση της διαρκούς διασύνδεσης των γεγονότων.»

Πράγματι, τα πολιτιστικά ρεύματα που διαμόρφωσαν την Ευρώπη και καθόρισαν το πεπρωμένο της ήταν συγκλονιστικά. Από την ανάληψη της Ρώμης και την κατάκτησή της από βαρβάρους εισβολείς έως την ίδρυση ενός Φραγκικού βασιλείου από τον Καρλομάγνο και τις εισβολές των Βίκινγκς, η Ευρώπη βίωσε πολλές αναγκαστικές μεταναστεύσεις διαφορετικών λαών. Έτσι, υπήρξε το χωνευτήριο φωτισμένων πολιτισμών, από τις επιχειρηματικές σκανδιναβικές φυλές έως τους Νορμανδούς οικοδόμους, από την άνοδο ισχυρών εθνών-κρατών έως τις γαλβανιστικές ιδέες της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης.
Σε όλο αυτό το χρονολογικό έργο, ο Jenkins αγγίζει πολλούς συνηθισμένους υπόπτους, π.χ. τους: Κλεισθένη, Περικλή, Μέγα Αλέξανδρο, Αννίβα, Καίσαρα, Μέγα Κωνσταντίνο, Αττίλα, Ιουστινιανό, Φίλιππο της Γαλλίας, Γιαν Χους, Γουτεμβέργιο, Χριστόφορο Κολόμβο, Ερρίκο Ε’, Μεγάλη Αικατερίνη, Ροβεσπιέρο, Ναπολέοντα, Όττο φον Μπίσμαρκ, Αδόλφο Χίτλερ, Ιωσήφ Στάλιν – όμως επίσης ασχολείται με δυναστείες, πολέμους, ειρήνη, σχίσματα, επιδημίες, ελευθερίες, πλούτο, συνθήκες.

Η ιστορία της Ευρώπης θα μπορούσε να πει κανείς, ότι είναι ο ένας αιματηρός πόλεμος μετά τον άλλο. Ξεκινώντας από τους Ελληνοπερσικούς πολέμους (499 – 449 π. Χ.), τους τρεις πολέμους μετά την πτώση της Ρώμης (264 – 146 π.Χ.) και τα κύματα εισβολών από τους Ούννους, τους Βίκινγκς και τους Νορμανδούς. Είχαμε τουλάχιστον εννέα πόλεμους σταυροφόρων (1095–1291) και τον ατελείωτο εκατονταετή πόλεμο μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας (1337-1453). Την πτώση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς (1453), τον πόλεμο των τριάντα ετών (1618-1648) που «θεωρήθηκε ως ο πιο αιματηρός στην Ευρώπη πριν από τον εικοστό αιώνα», τον πόλεμο των εννέα ετών (1688–97) και τον πόλεμο των επτά ετών (1756 -1763) πριν από τον Ναπολεόντειο Πόλεμο (1803-1815), τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) και τον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο (1870-1871).

Στη συνέχεια, μετά την ειρηνική περίοδο που είναι γνωστή ως belle époque (1871-1914), η Ευρώπη ήταν η αφετηρία για δύο πραγματικά τεράστιες και καταστροφικές συγκρούσεις που σημάδεψαν τον Κόσμο: τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945), συμπεριλαμβανομένου του μοναδικού τρόμου του Ολοκαυτώματος. Ο Jenkins δίνει αριθμούς 17 εκατομμυρίων και 40 εκατομμυρίων ως προσεγγίσεις για τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς θανάτους αυτών των παγκόσμιων συγκρούσεων.

Αυτή η ιστορία περιλαμβάνει πολλές τρομερές εμπειρίες, όπως ο Μαύρος Θάνατος (η αιχμή του ήταν από το 1347 έως το 1351), όταν «Το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού πέθανε και, στην Ευρώπη την ήδη αποδυναμωμένη από την πείνα, πιθανώς περισσότερο». Όμως υπήρξαν κι υπέροχοι θρίαμβοι, κυρίως η Αναγέννηση (14ος – 17ος αιώνας), η Μεταρρύθμιση (16ος αιώνας) και φυσικά ο Διαφωτισμός (τέλη 17ου -αρχές 18ου αιώνα). Και να μην ξεχνάμε και τον συχνά όχι και τόσο καλό ρόλο που διαδραμάτισε η Καθολική Εκκλησία στην Ευρωπαϊκή ιστορία.

Ο Jenkins έχει κάνει υπέροχη δουλειά συγγράφοντας αυτή τη συνοπτική ιστορία της Ευρώπης. Η μεστή, περιεκτική αφήγηση του κρατά το ενδιαφέρον του μελετητή κάνοντας το βιβλίο αυτό πολύ προσβάσιμο κι εξαιρετικά αναγνώσιμο.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε στο Αγγλικό πρωτότυπο το 2018 από τις εκδόσεις Viking με τίτλο A Short History of Europe και στα Ελληνικά τον Νοέμβριο του 2019 από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση του Δημήτρη Σταυρόπουλου. (πληρ: www.books.gr)

Ειρήνη Μανδηλαρά.

(όπως θα δημοσιευτεί στο ReadMagazine Απριλίου 2020)

Την ώρα που ξεκινώ να γράφω αυτές τις γραμμές βρισκόμαστε λίγο μετά τα μισά Μαρτίου του 2020. Προς το παρόν παραμένω στο σπίτι, αισθάνομαι υγιής, η πατρίδα μας βρίσκεται στη φάση β’ αυτής της πρωτοφανούς πανδημίας με μερικές εκατοντάδες κρούσματα του covid-19 και μονοψήφιο αριθμό νεκρών. Δεν είμαι φυσικά σε θέση να γνωρίζω, πως θα έχει διαμορφωθεί η κατάσταση στην χώρα μας, έως ότου η καλή μου φίλη Ρούλα Μονογιού φιλοξενήσει στο παρόν ηλεκτρονικό περιοδικό το άρθρο μου. Το μόνο που μπορώ κι εύχομαι είναι το καλύτερο δυνατό. Για εμένα, την οικογένεια μου, τους φίλους μου και όλους τους συνανθρώπους μου. Τόσο στην Ελλάδα μας όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.

Το άρθρο αυτό δεν είναι ιατρικό. Έχει να κάνει με τα βιβλία, με την ανάλυση τους και την ανάγνωση τους. Στην προκειμένη περίπτωση με τα βιβλία που είτε έχω ήδη διαβάσει, είτε με αυτά που εισάχθηκαν –κακήν κακώς λόγω της πανδημίας- στο wish reading list μου. Βιβλία πεζογραφίας αλλά κι εκλαϊκευμένης επιστήμης που έχουν να κάνουν με τους ιούς –τι άλλο;- και τις επιδημίες . Αυτής της θεματογραφίας τα βιβλία ( ανεξάρτητα από τον πονηρό και πανούργο covid-19 που στοίχειωσε την φετινή μας άνοιξη) ποτέ δεν είχαν τόσο το σκοπό να μας ψυχαγωγήσουν, όσο να μας επιμορφώσουν με κάποιο τρόπο. Στα πλαίσια λοιπόν του #menoume_spiti , το οποίο θα ισχύσει τουλάχιστον και για τον μήνα Απρίλιο, παραθέτω τις βιβλιοπροτάσεις μου, οι οποίες άλλοτε με χαλαρό κι άλλοτε με λίγο πιο σκληρό τρόπο, θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε κάπως καλύτερα τα περί ιών κι επιδημιών.

Θα ξεκινήσω με το περίφημο βιβλίο του Richard Preston με τίτλο Hot Zone, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1995 κι αναφέρεται στον γνωστό ιό Ebola. Πρόκειται για ένα non-fiction βιβλίο, πρωτοπόρο για το είδος του. Από το 1976 που πρωτοεμφανίστηκε ο Ebola έως και το 2019 που ο ΠΟΥ τον χαρακτήρισε ως «παγκόσμιο υγειονομικό κατεπείγον», ο ιός αυτός δεν μας αφήνει σε ησυχία. Τα συμπτώματα του καταρχάς είναι παρόμοια με αυτά της κοινής γρίπης, αλλά καταλήγουν πολλές φορές σε έναν ακατάσχετο αιμορραγικό πυρετό και στον θάνατο. 24 ξεσπάσματα του ιού έχουν καταγραφεί έως τις μέρες με πολλές, πολλές χιλιάδες θανάτους ιδιαιτέρως στις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής . Ο Ebola ξανάγινε επίκαιρος στις μέρες μας διότι οι διάφορες συμπτωματικές θεραπείες του εφαρμόζονται πειραματικά στους βαριά προσβεβλημένους με covid-19 συνανθρώπους μας.

Ένα από τα βιβλία που πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσουμε πριν πεθάνουμε, ανεξαρτήτως συγκυρίας είναι «Η Πανούκλα» του Albert Camus. Γραμμένο στα 1947 η κλασσική αυτή νουβέλα του Νομπελίστα συγγραφέα, μας μεταφέρει στην Γαλλοαλγερινή πόλη του Οράν και στην αναβίωση του μεσαιωνικού Μαύρου Θανάτου. Πολλοί αναρωτιούνται πόσα μπορεί να μας διδάξει η βουβωνική πανώλη του Camus σε σχέση με τον covid-19 κι όχι άδικα! Η «Πανούκλα» κυκλοφορεί και στα ελληνικά.
Στα 1969 ο Michael Crichton στο μυθιστόρημα του με τίτλο The Andromeda Strain μας περιγράφει τον αγώνα μίας ομάδας επιστημόνων να αντιμετωπίσουν μία επιδημία προερχόμενη από έναν εξωγήινο οργανισμό.

Ο φοβερός και τρομερός Stephen King δεν θα μπορούσε να μην έχει καταπιαστεί και με τις πανδημίες! Το έκανε και μάλιστα πρώιμα στο συγγραφικό του έργο το 1978 με το The Stand. Όσοι δεν έχετε τρομοκρατηθεί ακόμη με τις ανατριχιαστικές κι άκρως μεταφυσικές ιστορίες του βιβλίου αυτού, σπεύσατε. Όλα ξεκινούν όταν ένας ασθενής προσβεβλημένος με μία υπερ-γρίπη, η οποία δύναται να σκοτώσει το 99% του παγκόσμιου πληθυσμού, δραπετεύει από ένα κέντρο νοσηλείας.

Ο συγγραφέας Dean Koontz στο προφητικό όπως αποδείχτηκε βιβλίο του The Eyes of Darkness γραμμένο στα 1981 μας περιγράφει έναν θανατηφόρο ιό, ο οποίος αντιστέκεται σε όλες τις γνωστές θεραπείες προκαλώντας σοβαρότατη πνευμονία. Και το όνομα του ιού – κρατηθείτε!- Wuhan 400!!!!

Πριν από έξι χρόνια, το 2014, γράφτηκαν δύο εξαίρετα πανδημικά μυθιστορήματα. Το Bird Box του Josh Malerman και το Station Eleven της Emily St.John Mantel. Για το πρώτο αυτό που έχω να πω είναι ότι, το βιβλίο είναι μακράν ανώτερο από την ταινία. Το δεύτερο βιβλίο μας ταξιδεύει μπρος πίσω στο χρόνο και μας περιγράφει τη ζωή πριν και μετά την Γρίπη της Τζώρτζια που σκότωσε την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού.

Κι ένα ολοκαίνουργιο μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε στις 3 Μαρτίου με τίτλο The Companions της Katie M.Flynn. Πρόκειται για ένα δυστοπικό, μεταφυσικό θρίλερ όπου οι επιζήσαντες αλλά κι οι θανόντες μίας επιδημίας που ξέσπασε στην Καλιφόρνια καλούνται να βρουν τρόπο να συνυπάρξουν!

Ένα non-fiction βιβλίo για τη συνέχεια. Το ευπώλητο βιβλίο του John M.Barry με τίτλο The Great Influenza κι υπότιτλο The Story of the Deadliest Pandemic in History. Από την Ισπανική Γρίπη στον σχεδόν τρίχρονο κύκλο της (Ιανουάριος 1918 – Δεκέμβριος 1920) νόσησαν περίπου 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Από αυτούς κοντά στα 100 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την ζωή τους από αιμορραγική πνευμονίτιδα.

Στα καθ’ ημάς.
Στην «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι έσπευσαν να κατηγορήσουν τους ξένους για την ασθένεια που έπληξε την Αθήνα κατά την διάρκεια της σύγκρουσης τους με τους Σπαρτιάτες. Κάποιοι υποστήριξαν ότι οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες μόλυναν τις δεξαμενές τους, ενώ κάποιοι άλλοι πρόγονοι μας υποστήριξαν ότι η ασθένεια είχε προέλθει μέσω Αιγύπτου από τη βόρεια Αιθιοπία.
Ο βασιλιάς Οιδίπους στο ομώνυμο έργο του Σοφοκλή προσπαθεί να εντοπίσει την αιτία της πανώλης που άφησε την αρχαία Θήβα «ένα ναυάγιο από θρήνους, στεναγμούς, μυρωδιές, ύμνους και θυμίαμα». Η αιτία βέβαια ήταν ο ίδιος. «Εσύ είσαι η ρύπανση του τόπου» του είχε πει ο Τειρεσίας για τους λόγους που όλοι γνωρίζουμε.

Δύο κλασσικά έργα για τη συνέχεια που έχουν να κάνουν πάλι με την βουβωνική πανώλη. Το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου και το A Journal of the Plague Year του Daniel Defoe. Ο πρωταγωνιστής του Defoe επιλέγει να μην διαφύγει από το χτυπημένο από τη πανώλη Λονδίνο, ενώ οι ευγενείς κύριοι του Βοκάκιου όταν ο «Μαύρος Θάνατος» χτυπά τη Φλωρεντία, απομονώνονται στις βίλες τους στα βουνά λέγοντας πικάντικες ιστορίες ο ένας στον άλλον.

Αξίζει σαφώς να αναφέρω έστω κι επιγραμματικά κάποιους από τους φετινούς τίτλους που αφορούν τους κοροναϊούς. «Wuhan Coronavirus» της Dr Vanessa Adams, «Wuhan Coronovirus. A concise and Rational Guide to the 2020 Outbreak» του Tyler J. Morrison, «Coronavirus Outbreak» του Ron Kness, «Mers Coronavirus» του Rahul Vijay και το παιδικό «A Kid’s Guide to Coronavirus» του Ian Olio.

Κλείνοντας. Στην Ελληνική γλώσσα υπάρχουν πολλά ιατρικά βιβλία αναφορικά με τις επιδημίες και την επιδημιολογία. Παραθέτω εδώ δύο εκλαϊκευμένα βιβλία.

1. «Επιδημίες. 50 από τις χειρότερες επιδημίες και μεταδοτικές ασθένειες.» του Peter Moore σε επιμέλεια Καλλιόπης Πιτσόλη: Εξανθήματα, ρίγη, ναυτίες, πυρετοί, ζαλάδες, οιδήματα, λιποθυμίες, αιμορραγίες, σπασμοί, τύφλωση, σοκ, κώμα, θάνατος. Μπροστά στην ανησυχία που δημιουργούν τα κρούσματα του Έμπολα και της γρίπης των χοίρων, το βιβλίο «Επιδημίες» θέτει τα πράγματα στο σωστό τους πλαίσιο. Το βιβλίο αυτό είναι μια συνοπτική και συναρπαστική περιήγηση στις 50 πιο επιθετικές και χειρότερες μάστιγες, πανδημίες και μεταδοτικές ασθένειες που έχει γνωρίσει μέχρι σήμερα η ιατρική επιστήμη. Είναι ο οδηγός σας για τις ασθένειες του παρελθόντος και του παρόντος με ορισμένες προειδοποιήσεις για το μέλλον. Από την προέλευση και τα συμπτώματα μέχρι το ποσοστό επιβίωσης, όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τους επικίνδυνους ιούς και τα βλαβερά βακτήρια βρίσκεται εδώ.(Για ενήλικες)

2. «Η ζωή στο μικροσκόπιο. Βακτήρια, μύκητες, ιοί, πρωτόζωα» του Richard Walker σε μετάφραση Αλέξη Γαλάνη: Στο βιβλίο αυτό διερευνάται ο κόσμος των μικροσκοπικών οργανισμών που υπάρχουν ανάμεσά μας, από τα βακτήρια στο σώμα μας έως τα ακάρεα που ζουν στα χαλιά του σπιτιού μας. Θα συναντήσουμε τους μύκητες, που μας είναι χρήσιμοι στην καθημερινότητά μας, όπως επίσης τους μικροσκοπικούς σκώληκες και τους ιούς που μπορούν να προκαλέσουν παγκόσμιες επιδημίες. Θα ανακαλύψουμε πώς γίνεται η μελέτη τους με τα μικροσκόπια και θα μάθουμε πώς οι επιστήμονες εργάζονται πάνω σε αυτά για να ανακαλύψουν θεραπείες για διάφορες ασθένειες, προκειμένου να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης. (Για παιδιά και νεαρούς αναγνώστες)

«Υπάρχει μία παρηγοριά στην ασθένεια. Και αυτή είναι η πιθανότητα ότι μπορεί να ανακάμψετε, και μάλιστα να είστε σε καλύτερη θέση, απ΄ότι ήσασταν πριν» Henry David Thoreau.

(Η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο μου είναι από το istock της ηλεκτρονικής Washington Post)

Ειρήνη Μανδηλαρά
https://www.facebook.com/irini66

Πληροφορίες για τα βιβλία στα www.books.gr & internet@books.gr